Сафійскі сабор у Полацку

sobor1

Гэты старадаўні помнік прадстаўлены ў папярэднім Спісе сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Сабор Сафіі Прамудрасці Божай з сапраўды асаблівай і сімвалічнай архітэктурай быў пабудаваны ў Полацку на правым беразе Заходняй Дзвіны ў ХI стагоддзі. У сярэдзіне XVIII-га яго грунтоўна перабудавалі па праекце архітэктара Яна Глаўбіца ў стылі віленскага барока. Аднак да нашых дзён ад храма ХІ стагоддзя гадоў дайшлі фрагменты мура, практычна цалкам захаваўся старажытны падмурак, часткі апсіды, слупоў і сцен, а таксама дзіўныя фрэскавыя роспісы 2-й паловы ХІ ст. Сабор і сёння дзівіць прыгажосцю і веліччу.

Цікава, што дакладную копію Сафійскага сабора ХI стагоддзя плануюць пабудаваць таксама на беразе Заходняй Дзвіны, але ўжо ў іншым знакамітым горадзе Беларусі - Віцебску. Каменны сабор у Полацку з'явіўся пасля сваіх "старэйшых сясцёр" у Кіеве і Ноўгарадзе, пабудаваных па ўзоры сабора ў Канстанцінопалі, і стаў чацвёртым у свеце храмам Святой Сафіі. Грэцкае слова "сафія", якое азначае "мудрасць, майстэрства", палачане тлумачылі шырэй - як вялікую чалавечую супольнасць, праява адзінства жыхароў княства. Упершыню храм згадваецца ў "жыціі прападобнай Ефрасінні Полацкай" і "Слове пра паход Ігараў" ХII стагоддзя. Велічны будынак ўзводзілі візантыйскія майстры і гараджане ў 1044 - 1066 гадах па распараджэнні князя Усяслава Чарадзея. Сімвал незалежнасці і магутнасці Полацкага княства, храм нібы ўвасабляў белы карабель, які плыве па Дзвіне. Пабудаваны па візантыйскіх канонах, але ў традыцыях полацкага дойлідства, храм размяшчаўся ў Верхнім замку паміж палацам князя і сядзібай біскупа, што казала аб ролі царквы ў дзяржаве.

Полацкая Сафія стала праваслаўным і культурна-асветніцкім цэнтрам. Тут знаходзіліся найбагацейшая бібліятэка, архіў, казначэйства, магістрат, захоўваліся рэлігійныя святыні і ўладкоўваліся прыёмы паслоў. У саборы была і княжая пахавальня, дзе археолагі выявілі 16 саркафагаў. У 1596 годзе пасля заключэння Брэсцкай царкоўнай уніі храм перададзены ўніяцкай царкве і адноўлены пасля пажараў 1607 і 1648 гадоў. Пры перабудове па распараджэнні арцыбіскупа Язафата Кунцэвіча былі зняты вярхі вуглавых баявых вежаў храма-крэпасці. Падчас Паўночнай вайны па загадзе Пятра I сабор выкарыстоўваўся як склад амуніцыі і боепрыпасаў, а пасля выбуху ў 1710 годзе быў значна разбураны.

У XVIII стагоддзі дзякуючы полацкаму архіепіскапу Фларыяну Грыбніцкаму вядомы дойлід Ян Крыштаф Глаўбіц адбудаваў Сафійскі сабор у стылі віленскага барока. Падчас вайны 1812 года ў сцяне сабора ў спецыяльна зробленай нішы захоўвалася свяшчэнная праваслаўная рэліквія - Крыж Ефрасінні Полацкай. У 1913 праведзена рэстаўрацыя захаваных вобразаў на сценах храма. У часы Вялікай Айчыннай вайны ў саборы размяшчаўся гарнізонны касцёл нямецкіх войскаў. У цяперашні час Сафійскі сабор - адзін з найбуйнейшых культурных цэнтраў Беларусі. Тут здзяйсняюцца богаслужэнні і абрады, праходзяць экскурсіі, канцэрты і творчыя вечары. Сафійскі сабор як музей гісторыі архітэктуры і канцэртная зала ўваходзіць у склад Нацыянальнага Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка.

Чытаць таксама

Касцёл Св. Антонія Падуанскага

Турысты, якія любяць прыроду, ваду і спакой, часта наведваюць Паставы. Але далёка не ўсе ведаюць, што тут знаходзіцца шмат славутасцяў. У 1898-1904 гады пад кіраўніцтвам архітэктара Артура Гойбеля тут быў пабудаваны неагатычны касцёл Св. Антонія Падуанскага, які сёння з'яўляецца вертыкальным акцэнтам гістарычнага цэнтра Паставаў.

Лютэранская кірха

Гродзенская лютэранская царква, якая меркавана была пабудавана ў 1783 годзе, па-ранейшаму выконвае сваю функцыю. Лютэранская царква ў Беларусі - рэдкасць, але з пункту гледжання архітэктуры, будынак амаль неадрозны ад звычайнай каталіцкай царквы.

Царква Аляксандра Неўскага

Адзіны храм Мінска, які амаль цалкам захаваў сваё першапачатковае аблічча.