Сафійскі сабор у Полацку

sobor1

Гэты старадаўні помнік прадстаўлены ў папярэднім Спісе сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Сабор Сафіі Прамудрасці Божай з сапраўды асаблівай і сімвалічнай архітэктурай быў пабудаваны ў Полацку на правым беразе Заходняй Дзвіны ў ХI стагоддзі. У сярэдзіне XVIII-га яго грунтоўна перабудавалі па праекце архітэктара Яна Глаўбіца ў стылі віленскага барока. Аднак да нашых дзён ад храма ХІ стагоддзя гадоў дайшлі фрагменты мура, практычна цалкам захаваўся старажытны падмурак, часткі апсіды, слупоў і сцен, а таксама дзіўныя фрэскавыя роспісы 2-й паловы ХІ ст. Сабор і сёння дзівіць прыгажосцю і веліччу.

Цікава, што дакладную копію Сафійскага сабора ХI стагоддзя плануюць пабудаваць таксама на беразе Заходняй Дзвіны, але ўжо ў іншым знакамітым горадзе Беларусі - Віцебску. Каменны сабор у Полацку з'явіўся пасля сваіх "старэйшых сясцёр" у Кіеве і Ноўгарадзе, пабудаваных па ўзоры сабора ў Канстанцінопалі, і стаў чацвёртым у свеце храмам Святой Сафіі. Грэцкае слова "сафія", якое азначае "мудрасць, майстэрства", палачане тлумачылі шырэй - як вялікую чалавечую супольнасць, праява адзінства жыхароў княства. Упершыню храм згадваецца ў "жыціі прападобнай Ефрасінні Полацкай" і "Слове пра паход Ігараў" ХII стагоддзя. Велічны будынак ўзводзілі візантыйскія майстры і гараджане ў 1044 - 1066 гадах па распараджэнні князя Усяслава Чарадзея. Сімвал незалежнасці і магутнасці Полацкага княства, храм нібы ўвасабляў белы карабель, які плыве па Дзвіне. Пабудаваны па візантыйскіх канонах, але ў традыцыях полацкага дойлідства, храм размяшчаўся ў Верхнім замку паміж палацам князя і сядзібай біскупа, што казала аб ролі царквы ў дзяржаве.

Полацкая Сафія стала праваслаўным і культурна-асветніцкім цэнтрам. Тут знаходзіліся найбагацейшая бібліятэка, архіў, казначэйства, магістрат, захоўваліся рэлігійныя святыні і ўладкоўваліся прыёмы паслоў. У саборы была і княжая пахавальня, дзе археолагі выявілі 16 саркафагаў. У 1596 годзе пасля заключэння Брэсцкай царкоўнай уніі храм перададзены ўніяцкай царкве і адноўлены пасля пажараў 1607 і 1648 гадоў. Пры перабудове па распараджэнні арцыбіскупа Язафата Кунцэвіча былі зняты вярхі вуглавых баявых вежаў храма-крэпасці. Падчас Паўночнай вайны па загадзе Пятра I сабор выкарыстоўваўся як склад амуніцыі і боепрыпасаў, а пасля выбуху ў 1710 годзе быў значна разбураны.

У XVIII стагоддзі дзякуючы полацкаму архіепіскапу Фларыяну Грыбніцкаму вядомы дойлід Ян Крыштаф Глаўбіц адбудаваў Сафійскі сабор у стылі віленскага барока. Падчас вайны 1812 года ў сцяне сабора ў спецыяльна зробленай нішы захоўвалася свяшчэнная праваслаўная рэліквія - Крыж Ефрасінні Полацкай. У 1913 праведзена рэстаўрацыя захаваных вобразаў на сценах храма. У часы Вялікай Айчыннай вайны ў саборы размяшчаўся гарнізонны касцёл нямецкіх войскаў. У цяперашні час Сафійскі сабор - адзін з найбуйнейшых культурных цэнтраў Беларусі. Тут здзяйсняюцца богаслужэнні і абрады, праходзяць экскурсіі, канцэрты і творчыя вечары. Сафійскі сабор як музей гісторыі архітэктуры і канцэртная зала ўваходзіць у склад Нацыянальнага Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка.

Чытаць таксама

Царква Аляксандра Неўскага

Адзіны храм Мінска, які амаль цалкам захаваў сваё першапачатковае аблічча.

Свята-Елісавецінскі манастыр

Вялікая Княгіня Лізавета была роднай сястрой імператрыцы Аляксандры, муж і жонка апошняга рускага цара і, як і пара царскіх пакутнікаў, прыняла смерць ад рук бальшавікоў-багаборцаў ў ліпені 1918 года.

Касцёл святога Андрэя

Пасёлак Лынтупы размешчаны ў памежнай зоне Беларусі. Першы храм быў пабудаваны тут прыкладна ў сярэдзіне XV стагоддзя. У пачатку XX стагоддзя мясцовая святыня згарэла, і ўладальнік Лынтуп Юзэф Бішэўскіх вылучыў сродкі на ўзвядзенне новага мураванага касцёла.